Το αρχοντικό που αφηγείται την ιστορία της Ερμούπολης

Στο σπίτι του Αντώνη Ροδοκανάκη-Κρίνου χρειάστηκε να πάμε δύο φορές. Κι αν είχαμε στη διάθεσή μας περισσότερες μέρες στο νησί, θα πηγαίναμε σίγουρα άλλες τόσες. Κατ’ αρχάς, γιατί είναι ένας άνθρωπος με χειμαρρώδη λόγο, από τους συνομιλητές που δεν χρειάζεται κόπος να ξεκλειδώσεις, ανασύρουν τις ιστορίες, τη μία μετά την άλλη, εμπλουτισμένες με απίθανες λεπτομέρειες. Έπειτα, γιατί το σπίτι του είναι ένα μικρό μουσείο: σε όποιο αντικείμενο κι αν σταθεί το μάτι σου, αυτό θα γίνει η αφορμή για να ξετυλιχθεί το κουβάρι όχι μόνο μιας ακόμη αφήγησης για τα οικογενειακά πεπραγμένα, αλλά και μιας επιπλέον πτυχής της συναρπαστικής διαδρομής της Σύρου στον χρόνο. Κι αυτό θα συμβεί αφενός διότι έχει μελετήσει σε βάθος όσα προηγήθηκαν, αφετέρου διότι στο πρόσωπό του ως απογόνου καταλήγουν, συναντιούνται και μπλέκονται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους τα γενεαλογικά δέντρα των πρώτων οικιστών της Ερμούπολης.

Άποψη του χώρου της τραπεζαρίας

Κάπως έτσι βρεθήκαμε να συζητάμε με αφορμή ένα πορτρέτο με μολύβι του Νέστορα Βαρβέρη, του μοναδικού Έλληνα ζωγράφου με παρουσία στη μόνιμη συλλογή του Λούβρου μέχρι τη δεκαετία του 1980, για το πώς ο εικονιζόμενος Εμμανουήλ Ψύχας, πατέρας της προγιαγιάς του, συνελήφθη ως σκλάβος στη Σφαγή της Χίου, αγοράστηκε από τον αδελφό του, Στέφανο, πρόξενο της Υψηλής Πύλης στις Κάτω Χώρες, σπούδασε στα 15 του αρχιτεκτονική στο Παρίσι, δούλεψε ως μηχανικός στον βασιλικό στρατό του Όθωνα και διετέλεσε από το 1843 έως το 1845 δημοτικός αρχιτέκτονας στην Ερμούπολη.

Συμμαχική οβίδα μεγάλου μεγέθους που έπεσε στο ναυπηγείο Μπαρμπέτα, αλλά δεν εξερράγη και μετατράπηκε σε ομπρελοθήκη.

Έπειτα βρεθήκαμε να γυρνάμε στο αρχοντικό στο Πισκοπειό, που μπαζώνοντας τους αμπελώνες ανάμεσα σε δύο λόφους έχτισε η Χιώτισα προ-προγιαγιά του το 1882 (σε σχέδια του Σαμπό και μεταγενέστερες επεμβάσεις του Τσίλερ) αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό, οπότε και έπεσαν τα ερείπια της καμένης από το 1822 πατρογονικής οικίας στη Χίο. Με τον τρόπο αυτόν απέτισε φόρο τιμής στο σπίτι που είχε χαθεί, το οποίο ωστόσο εκείνη, γεννημένη στην Τεργέστη, δεν γνώρισε ποτέ. Να ξετυλίγουμε το κουβάρι του ναυπηγείου των αδελφών Μπαρμπέτα, από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της Σύρου με συνιδιοκτήτη τον πατέρα της μητέρας του, που το 1904 προχώρησε για πρώτη φορά σε κοπή και μεγέθυνση πλοίου, τεχνική που εφαρμοζόταν με επιτυχία στα βρετανικά ναυπηγεία και δεν είχε προηγούμενο στην Ελλάδα. Να περνάμε από τους Μπαρμπέτα στους Κρίνους και τους Ροδοκανάκηδες (αρχοντικό οίκο της Χίου από τους βυζαντινούς χρόνους, που συναντήθηκε με τους Κρίνους σε αρκετούς γάμους από το 1750 έως το 1870), να εντοπίζουμε τις συνδέσεις με τις εξίσου σημαντικές χιωτο-συριανές οικογένειες Πρωίου, Βαφιαδάκη, Νεγρεπόντη, Πετροκόκκινου, Αυγερινού, Μαυρογορδάτου και να επιστρέφουμε σε ό,τι έχει απομείνει να ζωντανεύει το ενδιαφέρον για τα παλιά.

Πιάνο Érard των τελών του 19ου αιώνα. Διακρίνεται το πορτρέτο της Βασιλικής Μπαρμπέτα σε παιδική ηλικία. «Τα μυαλά σου είναι πάνω από τον φιόγκο», της έλεγε η δασκάλα της μουσικής.

Γεννημένος στην Ερμούπολη το 1961, ο Αντώνης Ροδοκανάκης-Κρίνος είναι γιος του Γιάννη Κρίνου και της Βασιλικής Μπαρμπέτα. «Οι γονείς μου δεν μου άφησαν κανένα βαρύ όνομα», λέει. «Αντίθετα μου μετέδωσαν την αξία της ενσυναίσθησης, ότι πρέπει να μπαίνεις στη θέση του άλλου και να σκέφτεσαι τι είναι αυτό που δεν θα τον θίξει. Μου έμαθαν επίσης να μην έρχομαι ποτέ σε αντιπαράθεση με κάποιον που θεωρώ πιο αδύναμο». Μετά από ένα μεγάλο διάστημα απουσίας από το νησί, από το 1998 ισομοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Αθήνας και Σύρου. Μαζί με τον σύντροφό του Τζαν, τη σκυλίτσα Λούνα και τον γάτο Βίνι ζει στη μονοκατοικία την οποία, αποζητώντας κάτι μοντέρνο και βολικό, έχτισε η μητέρα του τη δεκαετία του 1970 στο κέντρο της Ερμούπολης. Λάτρης της ιστορίας, την οποία και σπούδασε στα ώριμα χρόνια της ζωής του, του άρεσε από πιτσιρικάς να μαθαίνει τα πώς και τα γιατί, να ψαχουλεύει και να ρωτά αξιοποιώντας τις κουβέντες με τους πιο πρόθυμους συγγενείς, που έβρισκαν στη δίψα του μικρού Αντώνη για γνώση πρόσφορο έδαφος να μοιραστούν τις δικές τους αναμνήσεις ή τις συναρπαστικές ιστορίες που είχαν φτάσει στα αυτιά τους από τους προηγούμενους. Έχοντας στην πορεία των ετών συγκεντρώσει πλήθος εγγράφων, επαγγελματικών επιστολών, τραπεζικών βιβλίων, φωτογραφιών και προσωπικών αντικειμένων των προγόνων του, ο ίδιος δώρισε το μεγαλύτερο μέρος τους στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, προκειμένου να συντηρηθούν σωστά και να αξιοποιηθούν από τους σύγχρονους μελετητές.

Πρέσα αντιγραφής επιστολών. Στη διάρκεια της Κατοχής χρησιμοποιήθηκε για την οικιακή παραγωγή ελαιολάδου από τα διακοσμητικά ελαιόδεντρα του κήπου.

Οι ρίζες

«Ο προ-προπάππους μου, Αθανάσιος Κρίνος, ήρθε στην Ερμούπολη το 1823 και ίδρυσε το πρώτο φαρμακείο της νεότερης Ελλάδας – του Ναυπλίου, που έχει τη φήμη, ήταν στην πραγματικότητα φαρμακοπωλείο. Είχε σταλεί στην Πίζα από την Κωνσταντινούπολη, για να σπουδάσει φαρμακευτική. Ο πατέρας του ήταν τραπεζίτης, ο παππούς του γιατρός του σουλτάνου. Όταν το 1822 επαναστατεί η Χίος, οι εξέχοντες Χιώτες της Πόλης τίθενται σε κατ’ οίκον περιορισμό ή φυλακίζονται. Ξέρει ότι, αν γυρίσει εκεί, δεν έχει μέλλον. Έρχεται στη Σύρο και αλλάζει το επώνυμό του από Μάγκος σε Κρίνος – ελαφρά παραλλαγμένο από το παρατσούκλι “Κρίνας” που είχε η οικογένεια από τον 17ο αιώνα. Έτσι ξεκινά η ελληνική ιστορία των Κρίνων, από την Επανάσταση και μετά».

Τα μηνιαία τεύχη του γαλλικού περιοδικού μόδας La Saison συγκεντρώθηκαν σε επτά δερματόδετους τόμους, με το μονόγραμμα της Μέλπως Ι. Κρίνου στη ράχη τους.

Ναυτικοί Αγώνες Σύρου, δεκαετία 1950. Ο Αθανασός Κρίνος, παππούς του ιδιοκτήτη, υπήρξε μανιώδης ερασιτέχνης φωτογράφος.

Το 1893, τα πλοία και οι εγκαταστάσεις (συμπεριλαμβανομένου του Νεωρίου) της πτωχευσάσης Ελληνικής Ατμοπλοΐας, πολυμετοχικής εταιρείας με κύριο μέτοχο την Εθνική Τράπεζα, περιέρχονται στη Νέα Ελληνική Ατμοπλοΐα, η οποία σκωπτικά αποκαλείται και Ατμοπλοΐα των Συγγενών, λόγω της σχέσης που συνέδεε τους βασικούς μετόχους –Σταμάτιο Κ. Πρώιο, Κωστή Αθ. Κρίνο και Δημήτριο Βαφιαδάκη– μεταξύ τους. Όταν και αυτή πτωχεύει, πωλείται τμηματικώς, και οι μικρασιατικής καταγωγής αδελφοί Μπαρμπέτα, που διατηρούν μηχανουργείο-ναυπηγείο δίπλα στο Νεώριο, ενοικιάζουν την ξύλινη δεξαμενή και τμήμα του εξοπλισμού. «Οι ιστορίες των οικογενειών του πατέρα και της μητέρας μου συναντιούνται το 1905 στο Νεώριο, όπου η μία επισκεύαζε και συντηρούσε τα καράβια της άλλης. Όταν βέβαια οι δυο τους γνωρίστηκαν, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες είχαν πέσει έξω. Ο πατέρας της μητέρας μου, που της είχε και μεγάλη αδυναμία, τη ρώτησε τότε: “Είσαι σίγουρη; Γιατί είμαστε διαφορετικοί κόσμοι”. Ένας ξεπεσμένος βιομήχανος, που είχε κάποτε ναυπηγεία, κι ένας ξεπεσμένος εφοπλιστής, που είχε καράβια, στα δικά μου μάτια δεν ήταν διαφορετικοί κόσμοι. Αλλά η μεν οικογένεια του πατέρα μου ανήκε σε ένα παλαιό χρήμα, ενώ της μητέρας μου ακολουθούσε την πορεία των περισσότερων αστικών ελληνικών οικογενειών: αν έψαχνες τι γινόταν πριν από το 1821, ούτε και θα ήξεραν».

Έντονη και καθοριστική στάθηκε στη διαμόρφωση του προσωπικού του αφηγήματος αλλά και της ίδιας της ιδιοσυγκρασίας του η κληρονομιά της Χίου, παρότι μνήμες δεν υπήρχαν. «Θυμάμαι παιδάκι να κάθομαι να μου πετούν οι νόνες μου ένα μαξιλάρι, να το βάλω κάτω από τα χέρια. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί. Πολύ μεγαλύτερος έμαθα πως, όταν έγινε η Σφαγή της Χίου, ήταν σημαντικό να είναι μαλακά τα χέρια σου, γιατί έτσι σε έπαιρναν για σκλάβο και γλίτωνες τη ζωή σου. Ήταν ένα τραύμα διαγενεακό, που δεν είχε ξεπεραστεί τρεις γενιές μετά». Μέχρι σήμερα συστήνεται ως Χιωτοσυριανός – ο πολυγραφότατος θείος του Δημήτριος Κρίνος ήταν αυτός που τον έκανε να στραφεί στη Σύρο και να ασχοληθεί με το παρελθόν της, χάρη στο προσωπικό του ενδιαφέρον για την ιστορική τεκμηρίωση αλλά και στη σχέση αμοιβαιότητας που είχαν αναπτύξει οι δυο τους. «Όταν μελετάς και μοιράζεσαι, η γνώση γίνεται κοινό κτήμα για όλους, παύει να είναι αποσπασματική», καταλήγει. «Γιατί στην πραγματικότητα, η δική σου ιστορία είναι και η ιστορία των άλλων, που απλώς έχει χαθεί…»

Ο Αντώνης Ροδοκανάκης-Κρίνος συντροφιά με τη Λούνα. (Φωτογραφίες: Μαρίκα Τσουδερού)

ΠΗΓΗ:
Άρθρο της Αλεξάνδρας Μανδράκου
στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ