Όμως 1348, όταν η ακμάζουσα πόλη βρισκόταν στην αρχή της χρυσής εποχής της, η ευημερία της Σιένα σταμάτησε ξαφνικά από τον Μαύρο Θάνατο, την πανούκλα. Σε λίγα μόλις χρόνια ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 60%, μετά την οικονομική ύφεση επί της ουσίας ακολούθησε η "αφάνεια" και χρειάστηκε να έρθει ο 20ος αιώνα για να ανακτήσει και πάλι το μέγεθος που είχε προ-πανδημίας.
Ο COVID-19 δεν είναι τόσο θανατηφόρος όσο η μεσαιωνική πανούκλα όμως η κοινωνική και οικονομική αναταραχή που επιφέρει παγκοσμίως αφήνει ήδη πολλά σημάδια στις σύγχρονες πόλεις της Ευρώπης.
Άλλοτε πολυσύχναστες επιχειρηματικές περιοχές αδειάζουν, αφού οι περισσότεροι επιλέγουν να εργαστούν από το σπίτι, τα καταστήματα και τα εστιατόρια μειώνονται όπως και οι δημόσιες συγκοινωνίες.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι ο αντίκτυπος αυτής της πανδημίας θα είναι πιο μακροχρόνιος από όσο προηγούμενες. Για πρώτη φορά από όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες πόλεις στην περιοχή της «Εύφορης Ημισελήνου», πριν από 6.000 χρόνια, τα αστικά κέντρα δεν κατέχουν πλέον το μονοπώλιο στην οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα.
 |
| Τα φημισμένα χάλκινα αγάλματα της πλατείας Τροκαντερό στο Παρίσι με προστατευτικές μάσκες, σε μια κίνηση συμβολισμού της εκστρατείας κατά του COVID-19 |
Για πολλούς εργαζόμενους που ανησυχούν για τον κορονοϊό, αλλά και για τους εργοδότες που θέλουν να μειώσουν το κόστος προνοώντας για την οικονομική κρίση που ακολουθεί, τεχνολογίες όπως οι βιντεοκλήσεις, κοινή χρήση εγγράφων και ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων, παρέχουν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις για την επικοινωνία των εργαζομένων και στελεχών μεγάλων εταιρειών, που πριν την πανδημία εργάζονταν σε γραφεία πολυόροφων κτιρίων.
Ήδη πλατφόρμες όπως το Facebook και το Twitter, αποεικνύοουν ότι πλέον το ...μπαρ δεν είναι απαραίτητο για να γνωρίσεις κόσμο.
«Αυτή η πανδημία έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει πραγματικά τις πόλεις», εκτιμά ο Πίτερ Κλαρκ, καθηγητής ευρωπαϊκής ιστορίας του αστικού ιστού, στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. «Εάν δεν υπάρξει δεύτερο κύμα, οι αλλαγές μπορεί να είναι πολύ λιγότερες από όσες εικάζουμε. Εάν όμως υπάρξει, μπορεί να δούμε το ευρωπαϊκό μοντέλο της «πολιτιστικής πόλης» να επηρεάζεται σοβαρά».
«Λόγω της αποβιομηχάνισης, από την δεκαετία του 1980, είχαμε στροφή στον τομέα των υπηρεσιών προκειμένου να διατηρηθεί η αστική ευημερία», προσθέτει. «Η πανδημία αποτελεί άμεση απειλή για αυτό το μοντέλο».
 |
| Το κοντράστ ανάμεσα στην απόλυτη ερημιά και έναν άνθρωπο που διασχίζει τον δρόμο στην Κινεζική πόλη Ουχάν, απ΄όπου ξεκίνησε η πανδημία Covid-19 τον Δεκέμβριο του 2020 |
Το σίγουρο είναι ότι η πανδημία έχει μεταμορφώσει την επαγγελματική ζωή.
Στις αρχές της άνοιξης, όσο ο κορονοϊός εξαπλωνόταν στην Ευρώπη, τα περιοριστικά μέτρα υποχρέωσαν μεγάλο αριθμό εργαζομένων, να εργαστούν από το σπίτι. Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε ή σε κάποιες περιοχές σταμάτησε εντελώς, αφού κατέρρευσε η ζήτηση για αυτοκίνητα ή άλλα προϊόντα.
Πριν από τα lockdowns, η τηλεργασία δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με στοιχεία του Eurofound, μόλις το 11% των Γερμανών και το 8% των Ιταλών εργάστηκαν «περιστασιακά» εξ αποστάσεως το 2015.
Όμως όσο η κρίση εξελισσόταν, οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις προσαρμόστηκαν εξαιρετικά γρήγορα στη νέα πραγματικότητα. Οι επαγγελματικές συναντήσεις μεταφέρθηκαν σε διαδικτυακό περιβάλλον, όπως και τα μαθήματα, ενώ ακόμη και η τηλεϊατρική καθιερώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Το ερώτημα τώρα είναι αν αυτοί οι νέοι τρόποι εργασίας θα παραμείνουν ή εάν οι περισσότεροι θα επιστρέψουν στα γραφεία τους το συντομότερο δυνατό.
Πολλές μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας πάντως δηλώνουν απρόθυμες να επιστρέψουν οι εργαζόμενοι στα γραφεία τους. Μεταξύ αυτών Facebook, Twitter, Google, Universal Music κ.α.
 |
| Τα κτίρια γραφείων του Facebook και της Microsoft στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας |
«Το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού - υπάλληλοι γραφείου, ανώτερα διευθυντικά στελέχη - μπορεί να δουλέψει με τηλεργασία στο 100% του χρόνου τους. Ένα άλλο 1/3 - σχεδιαστές ρούχων, κτηματομεσίτες, επιστημονικοί ερευνητές - μπορούν να το κάνουν τις περισσότερες φορές, αλλά μερικές φορές θα πρέπει να είναι στο γραφείου. Και το τελευταίο 1/3 δεν μπορεί να το κάνει καθόλου: Οι περισσότεροι από αυτούς είναι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι, αλλά και υψηλόμισθοι όπως οδοντίατροι, χειρουργοί, πιλότοι».
Ο Μπλουμ λέει ότι είναι ακόμα πολύ νωρίς για να πει κανείς πόσο έντονη θα είναι η επίδραση της πανδημίας, αλλά είναι μάλλον απίθανο οι υπάλληλοι γραφείου να θέλουν να επιστρέψουν στην επιχείρηση, ακόμα κι αν αναπτυχθεί θεραπεία ή εμβόλιο.
Οι εταιρείες έχουν ήδη εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για μείωση του κόστους. Μια νέα μελέτη από την Credit Suisse δείχνει ότι η απώλεια εισοδήματος από ενοικίαση χώρου γραφείου μέχρι στιγμής ήταν περιορισμένη. Ωστόσο μεγάλες εταιρείες ήδη προσπαθούν να μειώσουν το χώρο που χρησιμοποιούν για γραφεία.
Οι επενδύσεις σε εμπορικά ακίνητα μειώθηκαν κατά μέσο όρο 44% σε ολόκληρη την Ευρώπη από τα μέσα Μαρτίου έως τα τέλη Μαΐου, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η BNP Paribas Real Estate τον περασμένο μήνα. Η μείωση ήταν ιδιαίτερα μεγάλη στην Ιρλανδία, όπου οι Irish Times ανέφεραν ότι οι συμφωνίες εμπορικών ακινήτων μειώθηκαν κατά 79% κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
 |
| Γονδολιέρηδες με προστατευτικές μάσκες στην Βενετία |
Το τέλος των πόλεων
Το "τέλος του γραφείου", αν συμβεί, θα μεταμορφώσει και τον αστικό ιστό. Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι από τις πρωινές μετακινήσεις, θα είναι ελεύθεροι να ζουν περισσότερο στα προάστια ή και στην επαρχία.
Η Ευρώπη έχει μια μακρά παράδοση με τους πλούσιους να καταφεύγουν στην επαρχία για να αποφύγουν την κάθε πανδημία, αφήνοντας πίσω στις πόλεις τους φτωχούς και την εργατική τάξη. Στο «The Decameron», περιγράφεται πως οι πλούσιοι της Φλωρεντίας έφυγαν για την εξοχή της Τοσκάνης για να κρυφτούν από τον Μαύρο Θάνατο.
Το ίδιο συνέβη και με την πανδημία του κορονοϊού. Οι αστικές ελίτ σε περιοχές που αντιμετώπισαν έντονα προβλήματα, όπως η Ισπανία και η Γαλλία, άφησαν την πόλη για πιο ασφαλείς εξοχικές περιοχές.
Εάν υπάρξουν νέα κύματα του κορονοϊού ή η εξ αποστάσεως εργασία συνεχιστεί, αυτή η τάση θα μπορούσε εύκολα να παγιωθεί. Γιατί να πληρώνει κάποιος τα ενοίκια των μεγάλων πόλεων για ένα μικρό διαμέρισμα, ενώ θα μπορούσε να έχει ολόκληρο σπίτι στην εξοχή, διατηρώντας των καριέρα του; Και από την πλευρά του εργοδότη, γιατί να πληρώνει μισθούς μεγάλων πόλεων, όταν μπορεί να βρει ταλέντα από την επαρχία φθηνότερα, ακόμα κι αν δεν βλέπει τους υπαλλήλους συχνά ή ποτέ;
 |
| Το πολυσύχναστο κέντρο της Βαρκελώνης στην διάρκεια του lockdown στην Ισπανία |
«Τα εστιατόρια όπου εργαζόμενοι πηγαίνουν για το μεσημεριανό τους, οι καφετέριες που παίρνουν τον καφέ τους, τα καταστήματα λιανικής όπου οι εργαζόμενοι ψωνίζουν στα διαλείμματα τους… Αν τα γραφεία φύγουν, μπορούμε εύλογα να περιμένουμε να μειωθούν οι αστικές δαπάνες κατά ένα τρίτο», λέει ο Μπλουμ «Αυτό είναι ένα χτύπημα που δεν μπορούν να αντέξουν οι περισσότερες επιχειρήσεις».
Η τύχη των πόλεων θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις που λαμβάνονται από τους Ευρωπαίους τεχνοκράτες.Οι ηγέτες της ΕΕ υπόσχονται ένα ταμείο ανάκαμψης 750 δισ. ευρώ μαζί με τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό, και οι περιφερειακές αρχές ελπίζουν ότι τα προγράμματα ανάκαμψης των Βρυξελλών δεν θα βοηθήσουν μόνο τις μεγάλες πόλεις αλλά και τις ξεχασμένες περιοχές της Ευρώπης.
Η κρίση του κορονοϊού ήρθε να αποδείξει ότι χάρη στις ψηφιακές τεχνολογίες, υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για τις πόλεις, εκτιμά η Μπριγκίτ Χονέ, περιφερειακή υπουργός ομοσπονδιακών και ευρωπαϊκών υποθέσεων και περιφερειακής ανάπτυξης στη Κάτω Σαξονία της βορειοδυτικής Γερμανία.
Αυτό ανοίγει «ευκαιρίες για βελτίωση των αγροτικών περιοχών», είπε, με κίνητρα για νεοσύστατες επιχειρήσεις, αλλά και για επιχειρήσεις που θέλουν να μεταφερθούν την ύπαιθρο.
Η αναδιανομή του πληθυσμού της Ευρώπης σε επαρχιακές πόλεις και αγροτικές περιοχές θα μπορούσε να μεταμορφώσει τις λιγότερο πλούσιες περιοχές. Εάν υπάρχει αρκετά καλή σύνδεση στο ίντερνετ και καλές μεταφορές για να φτάσει κανείς στην πρωτεύουσα χωρίς ταλαιπωρία μερικές φορές το μήνα, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει πολλές μετακινήσεις πληθυσμών σε επαρχιακές πόλεις.
